Geschiedenis spoorwegen in en om Roosendaal

Niets uit deze website mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt, door middel van kopie, op digitale of welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van auteur en/of webmaster.

Wachterswoning 14 in de buurt van Nieuw Borgvliet

Op 26 augustus 1862 had in twee percelen (Breda – Tilburg en Roosendaal – Bergen op Zoom) de aanbesteding plaats van het bestek 38 (Aanleg Staatsspoorwegen) voor ‘het maken en stellen van wachterswoningen, wachtershuisjes, sluitbomen, hekken, waarschuwingsborden, hellingwijzers en mijlpalen’. Dat werd gegund aan W. Nugteren te Hardinxveld voor 18.000 gulden, maar omdat het najaar naderde met slecht weer en minder tijd mocht hij het metselwerk uitstellen tot het voorjaar van 1863. Wel kon hij aan de slag met het timmerwerk. Slechts een enkele woning tussen Roosendaal en Woensdrecht hield het met wat aanpassingen wat langer dan een eeuw uit.

In juni 2023 werd op de website van het BHIC in 's-Hertogenbosch een reactie gepubliceerd van Piet Bruijns, die daarbij vanuit zijn geheugen een fraaie tekening had gemaakt ter toelichting van zijn verhaal op reacties van Willem Kruf, Jan de Crom en Sjaak Janse. Hierop laat Piet zien wat hij vroeger in zijn jeugd zag in westelijke richting, staande op het hoger gelegen kruispunt met de Langeweg in Nieuw Borgvliet (vanaf het zwart vierkantje). In bovenstaande topografische kaart is het standpunt van Piet aangegeven met een zwart vierkantje.

De topografische kaart laat duidelijk de plaats van wachterswoning 14 zien, juist ten noorden van de gemeentegrens tussen Bergen op Zoom en Woensdrecht. Wachterswoning 13 stond aan de zuidzijde van het spoorwegemplacement te Bergen op Zoom. Woning 15 stond nabij het latere Zeebad 'De Duintjes'.

Onderstaand volgt het verhaal van Piet Bruijns, met een verbetering of aanvulling mijnerzijds:

Het verhaal van Willem over het uitzicht vanaf Borgvliet over de Augustapolder nodigde mij uit om mijn schetsboekje te pakken en het een en ander te putten uit mijn herinnering. Het resultaat is een overzicht, in een niet zo eenvoudig perspectief, vanaf de Antwerpse-straatweg richting de Oosterschelde, omstreeks 1950. De Langeweg loopt hier steil naar beneden de polder in en is precies één kilometer lang (What’s in a name)! Aan de linkerkant zien we arbeiderswoningen uit de twintiger jaren, bijgenaamd “de blok”. Aan het eind van de bebouwing verandert de weg in een onverhard pad met aan weerskanten een sloot en rietkragen en even verderop komt men over een onbeveiligde spoorwegovergang nabij wachtpost 14. In de nacht van de watersnood in 1953 is in dit huisje van blokwachter Pieters een baby geboren. Links nadert een stoomlocomotief met de sneltrein uit Vlissingen. Pas na de watersnood is dit traject geëlektrificeerd en even verderop aan de rechterkant staan schuin oplopende zichtseinen. [Hier worden bedoeld: 'mistbakens', bestemd om bij zeer slecht zicht door middel van het daarop terugkaatsende geluid van de trein het enkele honderden meters verderop staande inrijsein voor het station Bergen op Zoom aan te duiden]. Keren we terug naar de spoorwegovergang dan hebben we nog een flinke wandeling voor de boeg, vooraleer we bij de Scheldedijk aankomen, die jammer genoeg aan de voet afgezet is met gemeen prikkeldraad. Trotseer je dit en kom je er zonder kleerscheuren onderdoor dan word je op de dijk verrast met een prachtig uitzicht over de Oosterschelde, die daar ligt te blakeren in de zon. Aan de rechterkant liggen twee weervisserijen, waar ansjovis wordt gevangen en waar een hoogaars met bijbehorend roeibootje voor anker ligt om de ansjovis even later uit de fuik te halen. Overigens heb ik de tekening puur uit mijn herinnering gemaakt en er zullen vast wel enige details aan ontbreken. Wat ik bijna vergeet te vermelden zijn de dreigende onweerswolken die al in de verte het naderend onweer vanuit Zeeland aankondigen, waarna weldra de hel losbarst. En wee…, als je die kilometer weer terug moet lopen…!

Bijna aan het einde van zijn verhaal eindigde Piet: 'Overigens heb ik de tekening puur uit mijn herinnering gemaakt en er zullen vast wel enige details aan ontbreken.'

Goed dat Piet dit excuus maakt, want aan de hand van enkele vergrotingen van een historisch foto vanuit de lucht in 'Google Earth' uit 2005 wil ik aanstippen, dat wachterswoning 14 een stuk in zuidelijke richting lag. Piet kijkt in de de richting van de witte pijl naar de plaats, waar hij wachterswoning 14 dacht.

Goed dat Piet dit excuus maakt, want aan de hand van enkele vergrotingen van een historisch foto vanuit de lucht in 'Google Earth' uit 2005 wil ik aanstippen, dat wachterswoning 14 een stuk in zuidelijke richting lag. Piet kijkt in de de richting van de witte pijl naar de plaats, waar hij wachterswoning 14 dacht. Even goed kan er in vroeger tijden wel een gebouwtje hebben gestaan, maar geen wachterswoning.

In werkelijkheid stond wachterswoning 14 zo'n vijfhonderd meters in zuidelijke richting (en nog juist op Bergs grondgebied) op een terp, precies zoals wachterswoning 15 nabij 'De Duintjes'. Die terp daar is anno 2023 nog steeds aanwezig. De plek van woning 14 is volledig verloren gegaan in de stadsontwikkeling van Bergen op Zoom.

Een reactie van Willem Kruf op de tekening van Piet Bruijns: Fraaie herinnering en tekening. Zelfs de gemetselde duiker bij en onder de Langeweg komt terug op jouw tekening. Het water van de Molenbeek en polder werd bij het naar Hazen genoemde gemaal tegen de Augustadijk geloosd op de Schelde. Ja, Piet, vaak brak de onweersbui boven de Oosterschelde. Maar als hij, compleet met waterhozen, over de Schelde kwam, dan lag het zand van het veld tegenover ons door de voordeur heen tegen de trap geblazen. Op school had ik geleerd, dat je na de flits moest tellen tot de donder-slag en dan wist je op hoeveel kilometer de bui nog van je was. Ik stond dan altijd op het veld naar het geweld boven de Ooster-schelde te kijken. Mijn moeder niet. Die liep met een oud wijwatertakje zegenend door het huis om te huis te behouden. Gelukt! Het huis staat er nog steeds. En mijn gedrag kon ze maar matig waarderen: ik kon beter binnenkomen. Wat een geweldig leuke tekening is dit, nu kan ik zien wat mijn moeder zag als ze de deur uit ging, die woonde namelijk in het laatste huisje links aan de Langeweg. Haar naam was Mien Steketee, dochter van Jan Steketee die een autobus- en taxibedrijfje had op Borgvliet. Respect voor de mooie verhalen die ik hier lees, en een belangrijke geschiedkundige bron voor de volgende generaties.

Van wachterswoning 14 zijn tot op heden geen foto's vanaf dichtbij bekend. We moeten het slechts doen met een foto van kort na 1944, toen de woning eenzaam en verlaten in het landschap stond, ongeveer op de plek waar de in 1944 aangelegde (en nog niet helemaal voltooide) 'anti-tankgracht' de Zeeuwse lijn kruiste. Deze foto bevindt zich in de collectie van het 'Nederlands Instituut voor Militaire Historie'.

Zigzaggend door het landschap werd de brede 'anti-tankgracht' ten oosten en ten zuiden van Bergen op Zoom aangelegd, en dat in een hoog tempo in de zomer en het vroege najaar van 1944. Voor de Duitsers was het toen wel duidelijk dat het gevaar vooral uit het zuiden kwam en niet vanuit de Noordzee. Een blik vanaf de Antwerpseweg in westelijke richting laat in de verte wachterswoning 14 zien.

Een detail uit de foto in de collectie van het 'Nederlands Instituut voor Militaire Historie' brengt wachterswoning 14 wat beter in beeld. Het lijkt dat er nog aan wordt gewerkt. Kort na de oorlog werd wachterswoning 14 afgebroken. Hoogstwaarschijnlijk was de schade toch te groot, terwijl de woning al heel wat jaren geen functie meer had, dan alleen nog slechts als woning voor spoorwegpersoneel.

Met dank aan Willem Kruf